
بسم الله الرحمن الرحيم
«تحلیل فلسفی مفهوم آزادی و تبیین دلالتهای ارزششناختی آن»
در این نشست علمی و در ابتدا دکتر علی جعفری دبیر علمی نشست به تبیین موضوع پژوهشی مورد مداقه پرداخته و ضمن تبیین ابعاد و ویژگیهای ارزششناختی مفهوم آزادی با رویکرد فلسفی، زمینه ورود حجت الاسلام دکتر علی احمدی امین، عضو هیئت علمی دانشگاه مجازی المصطفی را فراهم نمودند.
دکتر احمدی امین با پردازش مفهوم آزادی به تبیین فلسفی و اخلاقی مسئله پرداختند که به چکیدهای از مطالب ارائه شده در این نشست علمی پژوهشی اشاره میشود:
برای بررسی آزادی از منظر مفهومی، دستکم سه روش قابل ارائه است: تعریف لغوی، تعریف اصطلاحی و تحلیل فلسفی. در تحلیل فلسفی مفاهیم به نسبتهای حقیقی و ارتباطهای واقعی که منشأ انتزاع آن مفهوم گردیده، توجه میشود و سعی میشود همه مؤلفههای دخیل شناسایی شده و ربط آنها شناخته شود.
در این میان، مفهوم آزادی گاهی به معنای اختیار فلسفی است که در مقابل جبر فلسفی قرار داده میشود و گاهی به آزادیهای اجتماعی اطلاق میگردد که در مقابل نبود مانع و مداخله و ایجاد محدودیت خواهد بود.
به طور کلی، برای ایجاد ممانعت و محدودیتهای اجتماعی روشهای مختلفی ممکن است که انواع محدودیتها میتواند به شناسایی مؤلفههای موجود در آزادی کمک کند و انسان را در تحلیل فلسفی «آزادی» یاری رساند. از طرفی، انواع مداخلهها و ایجاد محدودیتها گاهی با نفی غایت و خیرات خاصی صورت میگیرد و گاهی با تولید و ایجاد موانع درونی است و گاهی نیز با استفاده از مانع بیرونی تحقق مییابد.
مطابق نمودار زیر انواع مداخلهها را میتوان در یک تقسیم ثانوی اینگونه ترسیم نمود:
بر این اساس و به تبع انواع مداخلهها، مؤلفههای مؤثر در آزادی را میتوان اینگونه شناسایی کرد:
- اولین مؤلفه عبارت از فاعل است.
- مؤلفه دوم حالتها و وضعیتی است که برای فاعل مانعی درونی محسوب میشود.
- مؤلفه دوم حالتها و وضعیتی است که برای فاعل مانعی درونی محسوب میشود.
- مؤلفه چهارم به شرایط و بستر تحقق فعل اشاره دارد.
- مؤلفه پنجم، رفتاری است که یا رفتاری خارجی است و یا رفتاری درونی به شمار میرود.
- مؤلفه ششم غایت و هدفی است که فاعل آزاد، قصد تحقق آن یا اکتساب آن را دارد.
پس از تحلیل فلسفی مفهوم «آزادی»، لازم است به بحث ارزش در دانشهای ارزشی توجه داشت. ارزش در دانشهای متعددی به کار میرود و به گونهای از یک امر مطلوب حکایت میکند. مطابق با این تبیین، فیلسوفان اخلاق، اقسامی برای ارزش بیان کردهاند که از جمله آنها ارزش ذاتی، ارزش غیری و ارزش جایگزینی است که در این نشست به بیان ارزش ذاتی پرداخته میشود.
ارزش ذاتی، امر مطلوبی است که به جهت خودش مطلوب است و مقدمهای برای چیز دیگری نیست. دانشهای انسانی از جمله اخلاق، حقوق و سیاست همگی به دنبال هدفی نهایی هستند که ارزش ذاتی را در آن دانش تشکیل میدهد؛ لذا مؤلفه ارزش ذاتی با مؤلفه غایت در بحث از آزادی بسیار نزدیک است، چون به هر میزان که غایت در تحلیل آزادی با ارزش در دانشهای ارزشی متقارب و یکسان باشد، آزادی نیز در جهت اکتساب آن اهداف، فهم خواهد شد و اگر میان ارزش ذاتی در دانشهای ارزشی و فهم از آزادی فاصله باشد، آزادیهای به دست آمده نمیتواند مطلوبهای انسان را در دانشهای ارزشی همچون اخلاق، حقوق و سیاست فراهم سازد.
پس از ادامه تبیین و تحلیل ارائه شده در این نشست علمی که سخنران با دقت و تتبع علمی لازم طرح نمودند، در انتهای جلسه نیز پرسش و پاسخهایی طرح گردید که به اتقان علمی بحث کمک نمود.