هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن‌گاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم. (سوره آل‌عمران،۶۱)
جایگاه
آیه مباهله از آیاتی است که برای فضیلت اصحاب کِساء (پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) به آن استناد شده است. عبدالله بن بیضاوی از مفسران اهل‌سنت، آن را دلیلی بر حقانیت پیامبر در ادعای نبوت و فضیلت همراهان او ذکر کرده است. همچنین جارالله زمخشری (درگذشت ۵۳۸ق) مفسر اهل‌سنت نیز این آیه را قوی‌ترین دلیل بر فضیلت اصحاب کساء دانسته است. فضل بن حسن طبرسی (درگذشت ۴۶۹ق) مفسر شیعه نیز گفته است که این آیه بر برتری حضرت فاطمه بر همه زنان دلالت دارد.
شأن نزول
مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران
آیه مباهله در پاسخ به مسیحیان نجران نازل شد. گروهی از مسیحیان نجران برای گفتگو با پیامبر اسلام(ص) درباره ادعای رسالت وی به مدینه آمدند. پیامبر پس از معرفی خویش، حضرت عیسی(ع) را بنده‌ای از بندگان خدا معرفی کرد. آنها متولد شدن عیسی(ع) بدون پدر را دلیل بر الوهیت او دانستند. مسیحیان نجران بر باور خویش اصرار داشتند، پیامبر(ص) آنان را به مباهله دعوت نمود و آنها پذیرفتند. پیامبر(ص) روز موعود به‌همراه علی، فاطمه و حَسَنَین برای مباهله حاضر شد؛ ولی مسیحیان، چون جدیت پیامبر(ص) و همراهانش را مشاهده کردند، به توصیه بزرگ‌ان از مباهله منصرف شدند. آنان با پیامبر(ص) صلح کردند و از او خواستند با پرداخت جزیه، بر دین خود باقی بمانند و پیامبر نیز پذیرفت.
تفسیر
به گفته قاضی نورالله شوشتری متکلم شیعه، مفسران اتفاق‌نظر دارند که «ابناءَنا» (فرزندانمان) در آیه مباهله به حسن و حسین، «نساءَنا» (زنانمان) به فاطمه(س) و «اَنفُسَنا» (خودمان) به امام علی(ع) اشاره دارد. علامه مجلسی احادیثی را که دلالت دارند بر اینکه آیه مباهله در شأن آل‌عبا نازل شده است متواتر دانسته است. در کتاب اِحقاق‌الحق (تألیف ۱۰۱۴ق)، حدود شصت منبع از اهل‌سنت ذکر شده است که تصریح کرده‌اند آیه مباهله درباره این افراد نازل شده است؛ ازجمله الکَشّاف اثر زَمَخشَری، التفسیر الکبیر اثر فخر رازی، و اَنوارُ التَّنزیل و اَسرارُ التَّأویل اثر عبدالله بن عمر بیضاوی.
مفسران شیعه درباره اینکه «اَبْناءَنا»، «نِساءَنا» و «اَنْفُسَنا» با صیغه جمع ذکر شده، در حالی که مصادیق مذکور یا مفرد هستند یا مثنّی، گفته‌اند:
1. شأن نزول آیه، قرینه بر صحت این تفسیر است؛ زیرا به اتفاق مفسران، رسول خدا(ص) به جز علی و فاطمه و حَسَنَین(ع)، کسی را برای مباهله همراه خود نبرد.
2. در قرارداد، گاهی الفاظ به‌صورت جمع ذکر می‌شود تا بر همه مصادیق تطبیق کند؛ ولی در مرحله اجرا، ممکن است مصداق، منحصر به یک فرد باشد، و این انحصار در مصداق، با کلی بودن مسئله منافات ندارد. مثلاً در قرارداد می‌نویسند که مسئول اجرای قرارداد امضاکنندگان آن و فرزندان آنها هستند؛ در حالی که ممکن است یکی از طرفین تنها یک یا دو فرزند داشته باشد.
3. در قرآن موارد دیگری از اطلاق صیغه جمع بر مصداق واحد وجود دارد؛ مانند آیه ظِهار. آیه ظهار با لفظ جمع «الَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنكُم مِّن نِّسَائِهِم» نازل شده، در حالی که شأن نزول آن درباره یک فرد است.
احتجاج‌های تاریخی
بنا بر روایات، امامان شیعه و برخی از صحابه برای اثبات فضیلت امام علی(ع) به آیه مباهله استناد کرده‌اند:
احتجاج سعد بن ابی‌وقاص
عامر بن سعد بن ابی‌وقاص از پدرش سعد بن ابی‌وقاص نقل می‌کند که معاویه به سعد گفت: چرا علی را سب نمی‌کنی؟ سعد گفت:
تازمانی که سه مطلب را به خاطر دارم، هرگز او را سب نخواهم نمود؛ که اگر یکی از آن سه مطلب مربوط به من بود، آن را بیش از اینکه شتران سرخ‌مو داشته باشم، دوست داشتم؛ از جمله وقتی آیه مباهله نازل شد، رسول خدا(ص) علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) را خواند و گفت: «اَللهُمَّ هؤلاءِ اَهلُ بَیتی»؛ یعنی خدایا اینان اهل‌بیت من هستند.
احتجاج امام کاظم(ع)
هارون عباسی به امام کاظم(ع) گفت: شما چگونه می‌گویید ما نسل پیامبریم، در حالی که پیامبر(ص) نسلی ندارد؛ زیرا نسل صرفاً از طریق فرزند پسر است، نه دختر، و شما فرزندان دختر پیامبرید؟ امام کاظم در بخشی از پاسخ، آیه مباهله را تلاوت کرد. سپس گفت:
هیچ کس نگفته است که پیامبر(ص) هنگام مباهله با نصاری، به جز علی بن ابی‌طالب و فاطمه و حسن و حسین، شخص دیگری را به همراه آورده است. پس مراد از «فرزندانمان» حسن و حسین، و مراد از «زنانمان» فاطمه، و مراد از «خودمان» علی بن ابی‌طالب است.
احتجاج امام رضا(ع)
بر پایه گزارشی که شیخ مفید نقل کرده است، مأمون عباسی از امام رضا(ع) درخواست کرد بزرگ‌ترین فضیلت امام علی(ع) را که قرآن بر آن دلالت دارد ذکر کند. امام رضا(ع) در پاسخ او آیه مباهله را قرائت کرد. مأمون گفت: خداوند در این آیه فرزندان و زنان را به لفظ جمع آورده است، در حالی که پیامبر(ص) فقط دو پسر و تنها دخترش را همراه خود آورده بود. پس دعوت از نفس (خود) نیز در حقیقت، خود پیامبر(ص) است. و در این صورت، فضیلتی برای امام علی(ع) نخواهد بود. امام رضا(ع) در پاسخ گفت:
آنچه گفتی درست نیست؛ زیرا دعوت‌کننده، کسی غیر از خودش را دعوت می‌کند؛ چنان که امرکننده، به غیرخودش دستور می‌دهد؛ و درست نیست که کسی خودش را حقیقتاً دعوت کند؛ چنان‌که کسی حقیقتاً نمی‌تواند به خودش دستور دهد. رسول خدا(ص) در مباهله، مردی غیر از امام علی(ع) را دعوت نکرد. پس ثابت می‌شود که وی نفسی است که مقصود خداوند در کتابش است و حکم آن را در قرآن قرار داده است.
