Page 87 - Islamic Studies 07

İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, yeddinci sayı (payız-qış / 2024) / 86

Giriş

Qur`ani-Kərim öz tə`limlərində islam maarifini və dini

məqsədləri dərk edib anlamaq üçün öz ardıcıllarına üç yol göstərmiş
və bəyan etmişdir ki, dini zahirlər, əqli höccət və mə`nəvi dərk ixlas
və bəndəlik yolu ilə mümkün ola bilər.

İzah: Mə`lum olduğu kimi, Qur`ani-Kərim öz bəyanlarında
bütün insanlara xitab edir; bə`zi hallarda öz müddəasına höccət və

bürhan gətirmədən, özünün ilahi rəhbərliyinə arxalanaraq tövhid,
nübüvvət, məad kimi e`tiqad üsullarının, eləcə də namaz, oruc və s.
əməli hökmlərin qəbul edilməsini onlara əmr edir və onları bə`zi
işlərdən çəkindirir. Əgər sözlə ifadə olunan bu bəyanları höccət
hesab etməsəydi, heç vaxt insanlardan onlara itaət etməyi tələb
etməzdi. Deməli, qəbul etməliyik ki, Qur`anın bu kimi sadə

bəyanları islam maarifini və dini məqsədləri başa düşmək üçün bir
yoldur. Biz bu şəkildə buyurulan “aminu billahi və rəsulih”,
“əqimussəlatə” və s. bəyanları dini zahirlər adlandırırıq.

Digər tərəfdən görürük ki, Qur`ani-Kərim bir çox ayələrdə
insanı əqli höccətə doğru hidayət edir, insanı kainatda və onun öz

daxili aləmində mövcud olan nişanələr barəsində əql və təfəkkür
qüvvəsini işə salmağa də`vət edir, lazım gəldikdə həqiqətlərin
işıqlandırılması üçün əqli sübutlar gətirir. Doğrusu, heç bir asimani
kitab insanlara Qur`an kimi bürhanı, mə`rifəti və elmi təqdim
etməmişdir.

Qur`ani-Kərim bu bəyanlarla əqli höccətin, istidlalın və azad
bürhanın e`tibarını şübhəsiz və danılmaz hesab edir. Qur`an heç vaxt
demir ki, əvvəlcə islam maarifinin haqq olmasını qəbul edin, sonra
əqli yollarla dəlil gətirərək qeyd olunan həqiqətləri əldə edin; əksinə,
öz həqiqət və gerçəkliklərinə kamil e`timadla belə buyurur: