Page 193 - Islamic Studies 04

192) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci il, Üçüncü buraxılış (payız-qış /2023)

Nəticə
Fəzilətlərin ən üstünü, kamalın ən son həddi məhz ədalətdir.
Ədalət varsa, deməli, bütün fəzilətlər də vardır. Ədalətin əksi
zülmdür, zülm də bütün qəbahətləri özündə toplayır. Ədalət də
elə bir xüsusiyyət, elə bir keyfiyyətdir ki, onun sayəsində
bütün işlər normal həddə tənzimlənir, insanın nəfsindəki
müxtəlif qüvvələr arasında uyğunluq yaranır, qüvvələrdən biri

digərinə qarşı çıxmır.
Ədalətin əsas əxlaqi fəzilətli və özəlliyi ondadır ki, o
müxtəlif işlər arasında heç bir fərq qoymur, müxtəlifliyi,
mübahisəni, ayrıseçkiliyi yatırır. İnsanı ayrı-ayrı tərəflərə
çəkmək istəyən qüvvələrin hamısını normallaşdırıb ifrata
varmağa (həddini aşmağa) və ya əndazəsindən geri qalmağa
qoymur. Bütün qüvvələr sanki birləşib eyni məqsədə xidmət
etməyə başlayırlar ki, bunun da nəticəsi olaraq vəhdət yaranır.
Sözsüz ki, vəhdət çoxluqdan daha yaxşı, daha üstündür.
Deməli, varlıqların da ən üstünü heç bir tərkib hissəsi
olmayan, vəhdət halında olanıdır ki, bu da yalnız Allah-
Taaladır. Digər varlıqlar da məhz Onun sayəsində var
olmuşlar. Dünyadakı vəhdətlər də Onun vəhdətinin
təcəssümüdür. Vəhdətin elə bir xoş ətri vardır ki, onu əhli olan
insanlar hiss edə bilərlər.
Ədalətin işi odur ki, hər şeyi ifrat və onun əks tərəfindən
qoruyub orta həddə saxlasın.
Ədalət ya əxlaq və əməllər baxımından olur, ya pay
bölgüsündə, ya camaatla rəftarda, ya da, idarəçilikdə.
Sadalananların hamısında ədalətli şəxs odur ki, iki tərəfdən
birinə meyl göstərməyib tam obyektiv olsun. Hamıya eyni
gözlə baxıb normadan ifrata varmasın, yaxud normadan geri
qalmasın. Bunun üçün də hər şeyin normal həddini eləcə də
onun ifrat və qarşı tərəflərini tanımaq lazımdır. Bu isə olduqca
çətin məsələdir. Hər şeyin normal həddini tanımaq hamıya