Page 306 - Islamic Studies 05

305) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

və Hiltonun zəncirvari otellərinin maliki xanım Paris Hilton

“Kavala”ya qoşuldu. Beləcə, onlar çalışırlar ki, bu
şəxsiyyətlərin populyarlığından, başqalarının da onları ülgü
seçməsindən, xüsusilə də cavanların belə şəxslərdən

təsirlənməsindən istifadə etməklə müxtəlif şəxsləri özlərinə
tərəf cəlb etsinlər.

İnsanda Fitri Və Təbii Meyl
Bəşərin müxtəlif meylləri və “instinkt”ləri1 var. Filosoflar fəlsəfi
“Elmün-Nəfs” mövzularında və aristotelçi əxlaq alimləri tarix boyunca və
müasir psixoloqlar öz bəhslərində çalışmışlar ki, bəşərin meylləri və
“instinkt”ləri üçün məlum modellər versinlər və onları müəyyən
meyarlarla hissələrə ayırsınlar. Amma həqiqət budur ki, onları dəqiq
şəkildə sadalamaq və məlum qəliblərdə, dəstələrdə yerləşdirmək
mümkün deyil. Bununla belə, bəşərin bütün meyl və “instinkt”lərini
ümumi bir bölgüdə iki hissəyə ayırmaq olar: 1 – Qeyri-ixtiyari və iradi
şəkildə həyəcanlanaraq fəallaşan meyl və instinktlər. Onların
çiçəklənməsinin təlim-tərbiyəyə ehtiyacı yoxdur. Məsələn: dünyaya göz
açan körpənin gündən-günə yeməyə olan meyl, xüsusi yetkinlik dövrünə
çatandan sonra yaranan cinsi meyl. 2 – Çiçəklənməsində və
aktivləşməsində bəzi şərtlərin gerçəkləşməsinə ehtiyacı olan meyl və
instinktlər. Mənəviyyata, dinə, mütafizikaya və bir sözlə Allaha olan
meyl o meyllərdəndir ki, çiçəklənməsi və aşkara çıxması üçün bir sıra
şərtlərin həyata keçməsinə ehtiyac var. Onun fəaliyyətə düşməsi üçün
zəmin yaranmalıdır. Bundan öncə qeyd olunan amillərə diqqət etməklə
belə nəzərə gəlir ki, hazırkı əsrdə belə bir zəmin hazırlanmışdır.
Başqa sözlə, bütün vücudi sahələrdə daha çox qüdrət əldə etmək
meyli, tamamlanma istəyi, mütləq kamala meyl insanın fitri və instinkt

1 Fəlsəfi diqqət və lüğəti cəhətdən “meyl”, “qərizə”, “fitrət”, “təbiət” terminləri bir-biri ilə fərqlənsə də,
ümumi olaraq deyilir ki, “təbiət” daha çox cansızlar haqqında işlənir, “qərizə” insandan başqa bütün
heyvanlara, “fitrət” isə insana aiddir (daha çox məlumat üçün bax: “Məcmueyi Asar, M. Mütəhhəri, c. 3.).
Amma bu terminlərin harada işlənməsi üçün, biz bu bəhsdə fəlsəfi və dilşünaslıq diqqətini bu terminlərin
fərqləndirilməsində nəzərə almırıq.