Page 249 - Islamic Studies 06

İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (Bahar-Yay / 2024) / 248

məqalə şəklində yazmağa başlamış, lakin bu elmə heç bir ad
qoymamışdı. Sonralar Aristoteldən qalan əsərləri cəm edib
ensiklopediya halına gətirdilər. Yuxarıda qeyd etdiyimiz elmi
sahə, yə’ni Aristotelin fəlsəfi fikirləri bu kitabda fiziki
elmlərdən sonra yer tutdu. Bu elmin xüsusi bir adı olmadığı
üçün onu «Metafizika», yə’ni «fiziki elmlərdən sonrakı elm»
adlandırdılar. Bu ad həmin elmə ensiklopediyanın tərtibinə

əsasən qoyulmuşdu. Tədricən bu məsələ unuduldu və alimlər
belə bir qənaətə gəldilər ki, metafizika bu elmin mahiyyətinə
əsasən meydana gəlmişdir. Belə ki, Aristotelin fəlsəfi fikirləri
ilahiyyata və ümumi əqli məsələlərə aid olduğu üçün belə
adlandırılmışdır. Beləliklə, metafizika öz həqiqi mə’nasını
itirib, «Transfizika –fizikadan başqası» anlamını kəsb etdi. Bu
məsələ ilk növbədə Avropa filosoflarının arasında meydana
gəlmiş və yayılmışdır.
İsa Məsihin (ə) peyğəmbərliyindən sonra xristianlıq
dininin geniş yayılması fəlsəfi fikirlər üçün yeni bir mərhələ
oldu. Bu mərhələni antik fəlsəfə (Sokrat, Platon, Aristotel
fəlsəfəsi) ilə xristian dini tə’limlərinin qarşılıqlı əlaqələri təşkil
edirdi. Bu qarşılıqlı əlaqələr Avropa kilsələrində tədris olunan
«Sxolastik fəlsəfəni» (Scholasticos) meydana gətirdi. Sxolastik
fəlsəfə təhrif olunmuş Bibliya2 tə’limlərini əsas götürərək
özünəməxsus bir fəlsəfi sistem yaratdı. Sxolastika
nümayəndələri bu sistemi yaratmaqla Avropada yeganə fəlsəfə
təmsilçisinə çevrildilər. Avropa fəlsəfəsinin ən böyük
«bədbəxtliyi» də, məhz bu olmuşdur.
Sxolastika tə’limində metafizika kor-koranə şəkildə qəbul
olunur, dünyanın fiziki mənzərəsi yalnız Ptolomeyin1 baxışları
ilə izah edilirdi. Onlar öz tə’limləri ilə ziddiyyət daşıyan hər
hansı bir nəzəriyyəni rədd edir, həmin nəzəriyyə sahiblərinə
divan tuturdular. Fizika alimlərinin hələ 13-14-cü əsrlərdəki
cəhd və kəşfləri sxolastikanın, xüsusilə də bu fəlsəfi cərəyan