Page 254 - Islamic Studies 06

Nəhcül-bəlağədə vəhdət prinsipi / 253

də Aristotelin fəlsəfi fikirləri ilə tanış idi. O, yaratdığı
fəlsəfəyə «İşraq fəlsəfəsi» (intuitiv fəlsəfə) adını vermişdi.
Sührəvərdiyə görə həqiqətin kəşf olunması üçün iki yolun
mövcudluğu zəruridir:
1.Aşkar əqli dəlillər, isbat və istidlallar (deduksiyalar3).
2. Əməli mərhələlər keçərək ruhun paklanması ilə İlahi
nurdan kömək almaq.

İşraq sözünün mə’nası «Nur saçmaq» deməkdir. Cərəyanın
«İşraq» adlandırılması həqiqətin kəşf olunmasında
Sührəvərdinin zəruri bildiyi İlahi nurla əlaqədardır. O, bütün
mövcudatı nur və zülmətdən ibarət bilirdi. Sührəvərdiyə görə
nur ilə zülməti seyr etmək və nəhayət, nurlar-nuru Allahı
tapmaq lazımdır. İşraqilər özlərini Platonun varisləri hesab
edirlər. Məşşai və İşraq fəlsəfi cərəyanları arasında ən əsaslı
ixtilaf işraqilərin həqiqəti kəşf etməkdə zəruri bildikləri ikinci
şərtdir (ruhun paklanması). Lakin Aristotel ilə Platon arasında,
məhz bu məsələdə, fikir ayrılığı olduğunu heç kəs sübut edə
bilməmişdir.
XX əsrin görkəmli filosofu şəhid Mürtəza Mütəhhəriyə1
görə bu iki filosof arasında qeyd etdiyimiz məsələ barəsində
ixtilaf olmamışdır. İşraqilərin lideri Şihabəddin Sührəverdi
zəmanəsinin sufiləri ilə sıx əlaqədə olduğu üçün ruhun
paklanması şərtini öz cərəyanına daxil etmişdir. Tarixdə bu iki
filosof arasında mübahisə mövzusunda sübuta yetmiş yalnız
bir məsələ vardır ki, bu da Platonun «İdeyalar» nəzəriyyəsinin
Aristotel tərəfindən qəbul olunmamasıdır. «İdeyalar»
nəzəriyyəsində bizim müşahidə etdiyimiz aləmdən başqa digər
bir aləmin də olduğundan söhbət açılır. Platon gördüyümüz hər
bir şeyin əsl həqiqətinin həmin aləmdə yerləşdiyinə inanırdı.
Bu aləm «İdeyalar» aləmi adlanır. Filosof hər bir mövcudun
kökünü o aləmdə axtarır, insanın, əvvəlcə orada olub sonra isə
bu aləmə gəldiyini və hər mə’lumatı orada öyrənib, sadəcə bu