Page 252 - Islamic Studies 06
P. 252
Nəhcül-bəlağədə vəhdət prinsipi / 251
kimi formalaşan «inkarı inkar qanunu» idi. Bu qanun iki əks
şeyin vəhdətini tərənnüm edir. Bu vəhdət, həm də mübarizədir.
İki əks şey bir-biri ilə mübarizə edir və nəticədə şey öz əksini
«inkar» edərək məhvə mə’ruz qoyur. Lakin bu elə məhvdir ki,
ondan inkarı inkar edən üçüncü bir şey törəyir. Deməli, birinci
şey – thesis, ikinci onu inkar edən əkslik – antithesis və
nəhayət yaranmış üçüncü şey, inkarı inkar edən – synthesis -
dir. Hegelin bu təfəkkürü 19-cu əsrdə «Sol hegelçilər»in
meydana gəlməsinə səbəb oldu. Onların lideri Karl Marks1 idi.
Marks, Hegelin idealizmini darmadağın edərək radikal bir
materializmin bünövrəsini qurdu. Qeyd etmək lazımdır ki,
Hegelçiliyin materialistcəsinə təhlil olunmasında, Marks,
bilavasitə alman ateisti Lüdviq Feyerbaxın2 müstəsna tə’siri
altında olmuşdur. Marks Hegelin «inkarı inkar qanunundan»
daha kəskin və ateist nəticələr çıxarmışdı. O, bu qanunu
ümumiləşdirərək dialektika və tarixi materializmin əsasını
qoydu. Dialektika və tarixi materializmə görə iqtisadi amillər
hər hansı bir cəmiyyətdə onu inkar edən əkslik rolunu oynayır.
Bu əksliyin həmin cəmiyyəti inkar etməsindən yeni bir
cəmiyyət meydana gəlir. Marks bu qanuna əsasən, inkişaf
etmiş bütün kapitalist cəmiyyətlərinin sosializmə keçəcəyini
düşünürdü. Biz Marksizmin nə qədər gülünc bir nəzəriyyə
olduğunu «Sosializm, Kapitalizm və İslam iqtisadiyyatı»
kitabında bəyan edəcəyik.
Kantdan başlayaraq Almaniyada idealizmin formalaşdığı
bir dövrdə Fransa filosofları «təcrübəyə doğru geriyə» şüarını
irəli sürdülər. Bu, yaranmaqda olan yeni bir təfəkkürün,
«Pozitevizm fəlsəfəsi»nin şüarı idi. Pozitevizm fəlsəfə və
metafizikaya qarşı daha «qəddar» mövqe tutmuşdu. Bu
məktəbə görə, ümumi əqli məsələlərdən bəhs edən fəlsəfə və
metafizika adlı heç bir şey yoxdur. Pozitevizmin banisi Ogüst
Kont3 sayılır. İngiltərədə isə bu fikri inkişaf etdirən və vüs’ət