Page 186 - Islamic Studies 01

İslam psixologiyası / (185

aparmaq istədikdə, ilk növbədə dini mətnləri (ayə, hədis,
əxlaq, təfsir, kəlam, fəlsəfə və s. kitablarını) araşdırmalıdır.
Bəzi təhqiqatçılar məzmun təhlili metodu əvəzinə kitabxana
metodu, nəqli metod, mənaşünaslıq kimi başqa təbirlərdən
istifadə edirlər.
Quran və hədis məzmununun təhlili metodu İslami
psixologiyada ən mühüm metodlardan hesab olunur. Bu
metodun bu qədər mötəbər olması onun vəhyə qayıtmasına
görədir. Misal üçün, Allahı yad etməklə aramlıq arasında olan
əlaqə Quranda açıq-aydın ifadə olunubdur.1 Vəhyi mötəbər bir
qaynaq olaraq qəbul edən şəxslərin nəzərində, bu zəminədə
heç bir təcrübəyə ehtiyac yoxdur. Hətta əgər bu məsələ təcrübi
olaraq araşdırılsa belə, bu təcrübə sadəcə təsdiq üçün
olacaqdır. Buna əsasən də, necə ki vəhy təfsir, fiqh və kəlam
elmində höccətdir, həmçinin psixologiya elmində də
mötəbərdir.

Deduktiv metod
Bu metodda insan hadisələrdən əldə etdiyi ümumi məlumatlar
vasitəsiylə qismi məlumatlar üzərində düşünür. Deduktiv
metodda əsas şərt teoremin Müqəddimələrinin doğru
olmasıdır. Görünən budur ki, deduktiv metodda ağlın müstəsna
rolu vardır. Buna görə də, bəzən bu metod “rasional metod”
kimi təqdim edilir. İslam isə, ağlı həqiqətlərin dərki üçün ən
mühüm vasitələrdən biri olaraq qəbul edir. 2

1. O kəslər ki, Allaha iman gətirmiş və qəlbləri Allahı zikr etməklə aram
tapmışdır. Bilin ki, qəlblər (möminlərin ürəkləri) yalnız Allahı zikr etməklə
aram tapar! (Rəd 28)
2. Cavadi Amuli, Dini mərifət güzgüsündə ağlın məqamı