Page 82 - Islamic Studies 02

80) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci. İl, İkinci. Buraxılış (Bahar-Yay/2022)

Nəticə
Fəzilətlərin ən üstünü, kamalın ən son həddi məhz ədalətdir.
Ədalət varsa, deməli, bütün fəzilətlər də vardır. Ədalətin əksi
zülmdür, zülm də bütün qəbahətləri özündə toplayır. Ədalət də
elə bir xüsusiyyət, elə bir keyfiyyətdir ki, onun sayəsində
bütün işlər normal həddə tənzimlənir, insanın nəfsindəki

müxtəlif qüvvələr arasında uyğunluq yaranır, qüvvələrdən biri
digərinə qarşı çıxmır.
Ədalətin əsas əxlaqi fəzilətli və özəlliyi ondadır ki, o müxtəlif
işlər arasında heç bir fərq qoymur, müxtəlifliyi, mübahisəni,
ayrıseçkiliyi yatırır. İnsanı ayrı-ayrı tərəflərə çəkmək istəyən
qüvvələrin hamısını normallaşdırıb ifrata varmağa (həddini
aşmağa) və ya əndazəsindən geri qalmağa qoymur. Bütün
qüvvələr sanki birləşib eyni məqsədə xidmət etməyə
başlayırlar ki, bunun da nəticəsi olaraq vəhdət yaranır. Sözsüz
ki, vəhdət çoxluqdan daha yaxşı, daha üstündür. Deməli,
varlıqların da ən üstünü heç bir tərkib hissəsi olmayan, vəhdət
halında olanıdır ki, bu da yalnız Allah-Taaladır. Digər
varlıqlar da məhz Onun sayəsində var olmuşlar. Dünyadakı
vəhdətlər də Onun vəhdətinin təcəssümüdür. Vəhdətin elə bir
xoş ətri vardır ki, onu əhli olan insanlar hiss edə bilərlər.
Ədalətin işi odur ki, hər şeyi ifrat və onun əks tərəfindən
qoruyub orta həddə saxlasın.
Ədalət ya əxlaq və əməllər baxımından olur, ya pay
bölgüsündə, ya camaatla rəftarda, ya da, idarəçilikdə.
Sadalananların hamısında ədalətli şəxs odur ki, iki tərəfdən
birinə meyl göstərməyib tam obyektiv olsun. Hamıya eyni
gözlə baxıb normadan ifrata varmasın, yaxud normadan geri
qalmasın. Bunun üçün də hər şeyin normal həddini eləcə də
onun ifrat və qarşı tərəflərini tanımaq lazımdır. Bu isə olduqca
çətin məsələdir. Hər şeyin normal həddini tanımaq hamıya