Page 94 - Islamic Studies 05

93) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

iradəsinin səbəb, davranış və hərəkətlərin isə nəticə olduğunu
açıqca bəyan edir.

Qədim və Hadis
Tarix boyu fəlsəfi bəhslər arasında geniş və köklü mübahisə
obyektinə çevrilən məsələlərdən biri də mövcudatın «Qədim»,
yaxud «Hadis» olmasıdır. Fəlsəfi ədəbiyyatda bu iki
kateqoriyanı əks etdirə bilən konkret bir termin tapa bilmədik.
Buna görə də hər iki kəlməyə dair bir qədər açıqlama verməyi
məqsədəuyğun saydıq.
«Qədim» sözü, doğma ana dilimizdə olduğu kimi –uzaq
keçmişə xas olan şeylərə deyilir. Məsələn, yaşı min illər olan
tikili, uzaq keçmişləri xatırladan yaşlı ağac və s. xalq arasında
qədim sayılır. Lakin fəlsəfi termin kimi «qədim» kəlməsi tarixi
olmayan, əzəli varlıqlara deyilir. Daha dəqiq tə’rif vermək
istəsək, belə deyə bilərik ki: «Qədim –əvvəli yoxluq olmayan
əzəli varlığa deyilir». Bu tə’rifə əsasən, yaşı minlər, bəlkə də
milyonlar olan bir varlıq fəlsəfi nöqteyi nəzərdən qədim
sayılmır.
«Hadis» kəlməsi isə, birincinin antonimi olaraq yaşı çox
olmayan gənc varlıqlara deyilir. Konkret olaraq, hadis sözünü
«yeni» kimi tərcümə etmək olar. Bu kəlmə də öz «əkizi» kimi
fəlsəfə də başqa mə’nada qəbul olunmuşdur. Belə ki, yaşı nə
qədər çox olsa belə, sonradan vücuda gələn varlıqlar hadis
sayılırlar. Beləliklə, «Yaşından asılı olmayaraq əvvəli yoxluq
olub, müəyyən tarixdə meydana gələn varlıqlar hadis adlanır».
Ötən bəhsimizdə sübuta yetirdik ki, Allah-təalanın vücudu
Onun zatındandır. Bunun izahında isə dedik ki, o Uca varlıq
əzəldən mövcud olmuş heç kim (hətta özü) tərəfindən
yaradılmamışdır. Bu, Allah-təalanın «qədim» olduğunu bizə
açıq şəkildə bəyan edir.