Page 183 - Islamic Studies 04

182) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci il, Üçüncü buraxılış (payız-qış /2023)

Ağıl qüvvəsinin xüsusiyyətləri
a) Əqli idrak üçün digər idraklarla müqayisədə hədd yoxdur
və insanın, bu əqli idrakı inkişaf etdirmə imkanı var.
b) Ağıl qüvvəsi hissi, xəyali və vəhmi elmlərin yanlışlarının
qarşısını almaqda insana kömək edir.
c) Ağıl vasitəsilə insan digər idraklardan istifadə edərək onlar
üçün ümumi məfhumlar yaradır (mücərrədləşdirmə).

d) Ağıl vasitəsilə şeylərin əsl mahiyyətinə varılır (tərif).
e) Ağıl vasitəsilə məfhumların xarici nümunələri qisimlərə
bölünür (bölgü).
f) Ağıl vasitəsilə verilənlər qruplaşdırılaraq yeni nəticələr
almır, ümumi qanunlar kəşf edilir (əqli nəticə).
Min illər bundan öncə çətinliklər içərisində yaşayan insana,
bugünkü müasir texnikanı bağışlayaraq onun rahatlığını təmin
edən də məhz ağıldır.

Rəssamdakı zehni qüvvələr
Tutaq ki, rəssam tablo üzərində bir əsər yaratmaq istəyir. Bu
zaman, rəssamın yuxarıda adlarını çəkdiyimiz zehni
qüvvələrdən necə istifadə edərək əsər yaratmasına nəzər salaq.
Məlumdur ki, rəssam duyğu üzvləri vasitəsilə ətraf aləmi
müşahidə etdikdən sonra əsər yarada bilər. Çünki o, əvvəlcə,
əşyaları müşahidə etməlidir ki, onların şəklini tablo üzərinə
köçürə bilsin. Deməli, əvvəlcə, rəssamın duyğuları, hissi dərk
etmə qüvvələri işləməlidir. Bundan sonra tablo ilə üz-üzə
duran rəssamın qalan üç - xəyal, vahimə və ağıl qüvvələrinin
işə düşməsinə baxaq. Tutaq ki, rəssam hər hansı bir təbiət
mənzərəsini tablo üzərində təsvir etmək istəyir. Dedik ki, buna
görə o, əvvəlcə, təbiəti duyğu üzvləri vasitəsilə müşahidə
etməlidir. Əvvəlcə çay şəkli çəkmək istəyən rəssam, ağıl
qüvvəsinin sayəsində dərk edir ki, çayın axın istiqamətini
yuxarıdan aşağıya doğru çəkməlidir. Amma çayın, tablonun