Page 178 - Islamic Studies 04

Dinə söykənən əxlaq/ (177

işıq üzərlərinə düşən zaman yeddi rəngdən altısını udaraq
birini əks etdirir" qanunu ilə həyata keçir və s.
Bildiyiniz kimi, heyvanlar hissi idrakda insanla müştərəkdir.
Hətta bəzi heyvanlarda bu beş hiss daha güclü olur.
Onu da qeyd edək ki, hissi idrakın özü iki - duyğu (zahiri) və
hüzuri (batini) idraka ayrılır. Yəni hüzuri idrak da hissi
idrakdır. Məsələn: biz özümüzü, öz daxili, nəfsi
istedadlarımızı, qüvvələrimizi də hiss edirik.

Xəyali idrak
Hissi idrak, insanın beş duyğu üzvündən biri ilə xarici aləmlə
əlaqə yaratdığı zaman onda davam edən həmin hissiyyatdır
(idrakdır), xəyali idrak isə bu bağlılıq qırıldıqdan sonra həmin
idrakın insan zehnindəki xəyali formasıdır. Xəyal qüvvəsinin
sayəsində yaranan "təxəyyül"ə də yuxarıda işarə edildi.
Həmçinin hissi idrakın yuxarıda dediyimiz batini forması da
belədir.
İdrakın bu forması uşaqlarda və qadınlarda daha güclü olur.
Uşaqların bir dəfə görüb xoşladıqları şeyi yaddan çıxara
bilməmələrinin, qadınların emosional olmalarının və insanın
qorxulu hadisə ilə üzləşib illərlə unuda bilməməsinin bir
səbəbi xəyal ilə bağlıdır. İdrakın bu növündə də heyvanlar
insanla müştərəkdir.

Vəhmi idrak
İnsan obyektlərlə üzləşərkən hissi və xəyali idrakdan əlavə,
obyektlərin xarici görkəmləri onda üçüncü bir idrak əmələ
gətirir və buna "vəhmi" idrak deyilir. Məsələn: qorxunc,
vahiməli obyektlə üzləşərkən onun qorxusu vahimə qüvvəsi ilə
dərk olunur. Bunda da heyvan insanla müştərəkdir. Belə ki, bu