Page 16 - Islamic Studies 02

14) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci. İl, İkinci. Buraxılış (Bahar-Yay/2022)

Bizi tanıyan, şübhəsiz, Allahı tanımış və bizi inkar edən isə,
şübhəsiz, Allah-Taalanı inkar etmişdir”. 1
Yenə peyğəmbəri-əkrəm (s) buyurur: “Zirək (və ayıq) o
kəsdir ki, nəfsinə qarşı çıxıb ölümdən sonra üçün çalışsın.
Nadan o kəsdir ki, nəfsinə tabe olub Allaha əsassız ümid
bağlasın”. 2
Yuxarıda qeyd olunan ayə və hədislərdən belə məlum olur ki,

peyğəmbərlər (ə.s) və asimani kitablar yalnız imanlı insanlar
üçün təsirli ola bilər.
Ağıl qüvvəsi məsələlərin mahiyyətini, hiylə və qavrama
qüvvəsi isə xırdalıqlarını dərk edir. Ağıl qüvvəsi ilə hiylə və
qavrama qüvvəsi məsələləri dərk etməyə yönəlmişdir. Sadəcə
olaraq birincisi məsələlərin mahiyyətini, əsasını, ikincisi isə
xırdalıqları, incəlikləri dərk edə bilir. İnsandan baş verən bütün
əməllər cüzi işlər olduğuna görə onların hamısının mənbəyi
hiylə və qavrama qüvvəsidir. Buna görə də birinci qüvvəyə
nəzəri ağıl, ikinciyə isə əməli ağıl deyilir. Qəzəb və şəhvət
qüvvələri isə bədəni təhrik edib hərəkətə gətirir. Qəzəb
qüvvəsi, bədəni insanı narahat edəcək işləri dəf etməyə, şəhvət
qüvvəsi də cism üçün uyğun olan, cismə xoş gələn işləri
həyata keçirməyə təhrik edir. Ağıl qüvvəsinin digər qüvvələri
üstələyəcəyi təqdirdə sair qüvvələrin də işləri məqsədəuyğun
olub insanın yaradılışındakı əsas məqsədə yönələcək. Nəticədə
qüvvələrin hər biri paklaşaraq özünəməxsus fəzilətə
yiyələnəcək. Nəzəri ağıl qüvvəsinin saflaşması nəticəsində
hikmət, əməli ağıl qüvvəsinin saflaşması nəticəsində ədalət,
qəzəb qüvvəsinin saflaşması nəticəsində şücaət, şəhvət
qüvvəsinin saflaşması nəticəsində də iffət sifətləri meydana
gələcək. Bütün bəyənilən sifətlərin əsası məhz bu dörd sifətdir.

1əl-Əmali, Şeyx Səduq r.ə, səh.523, hədis 6.
2Məcmueyi-vərram, c.1, səh. 243.