Page 56 - Islamic Studies 02

54) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci. İl, İkinci. Buraxılış (Bahar-Yay/2022)

Ustad Misbah Yəzdinin baxışları
Müasir İslam filosofu Misbah Yəzdi din və əxlaq
münasibətlərində bir qədər fərqli baxışlarla çıxış edir. O,
“Əxlaq fəlsəfəsi” əsərində yazır:
“Əxlaqda qeyd olunan “pis” və “yaxşı” məfhumları insanın
ixtiyari işləri ilə həmin işlərin son nəticəsi arasındakı əlaqə
növünü göstərir. İnsanın hər hansı işi onun son xeyir məqsədi

ilə müsbət əlaqədədirsə, həmin iş “yaxşı”, mənfi əlaqədədirsə
“pis” sayılır. Bu ideyanın özü dini qanunlardan
götürülməmişdir, yəni bu müddəanı təsdiqləmək Allahı,
peyğəmbərləri və dini qanunları qəbul etmək deyil. Bəs
insanın varlığının son məqsədi nədir? Bu sualı
cavablandırarkən əxlaqın dinlə əlaqəsi üzə çıxır. Biz insanın
son məqsədini araşdırarkən və bu suala cavab verərkən, həmin
məqsədin “Allaha yaxınlaşmaq” olduğunu vurğulayırıq.
Həmçinin yaxşı işləri müəyyənləşdirmək və onların son
məqsədlə əlaqəsini səciyyələndirmək üçün insanın əbədiliyini
və onun axirət həyatında öz yaşayışını davam etdirəcəyini
ortaya qoymalıyıq. Əxlaq qanunlarının təyin edilməsində
ölümdən sonrakı həyata inam ona görə zəruridir ki, biz inanclı
insana belə bir tövsiyə verə bilərik: sənin son səadətin və
varlığın son məqsədi bir sıra maddi və dünyəvi mənafelərinə
zidd olarsa da, əbədi mənafelərini üstün tutmalısan. Çünki
həqiqi xeyir məhz bundadır və bunun əksinə olan işlər pis
işlərdir. Deməli, Allahın varlığının təsdiqindən əlavə məad
əqidəsi də əxlaq qanunlarının müəyyənləşməsi və sabitləşməsi
üçün zəruridir.”
Misbah Yəzdi bunu da əlavə edir ki, müstəqil insan zəkası bir
sıra ümumi əxlaq qanunlarını dərk edə bilsə də, onun
nümunələrini müəyyənləşdirməkdə acizdir. Məsələn, ağıl dərk
edir ki, ədalətli olmaq yaxşıdır, lakin bir çox xırda məsələlərdə
hansı rəftarın ədalətə uyğun olduğu qaranlıq qalır. Həmin