Page 53 - Islamic Studies 02

Təsdiq sahəsində əxlaqın dinə ehtiyacı ./ (51

- özlüyündə yaxşı və ya pis deyil. Təkcə Allahın yaxşı və ya
pis hesab etdiyi işlər həmin xüsusiyyətlərə malik ola bilər,
həmçinin insan İlahi iradənin köməyi olmadan işlərin yaxşı və
ya pis olduğunu dərk edə bilməz. Bu mərhələdə də son söz
Allaha məxsusdur. Beləliklə, biz yalnız Allah-Taala tərəfindən
günah adlanan işləri günah hesab etməliyik. Qeyd etmək
lazımdır ki, Əl-Əşəri özünün “ Əl-Lümə ” əsərində rasional
dəlillərdən istifadə etsə də, “ Əl-İbanə ” kitabında bütün əqli
istinadlardan imtina etmişdir. Əşəri bütün əsərlərində işlərin
yaxşı və ya pis olmasının zatiliyini dindən kənarda
müəyyənləşməsini inkar etmişdir.

İmamilik və mötəzililik
İmamilik və mötəzililik cərəyanları öncə qeyd etmək lazımdır
ki, din və əxlaq münasibətləri mövzusunda eyni mövqedən
çıxış etmişlər. Onlar bəzi işlərin zati və dindən müstəqil
şəkildə yaxşı və pis olduğunu təkid edirlər. Nəsrəddin Tusi bu
ideyanın öncüllərindən olan mütəfəkkir öz “ Təcridül - etiqad”
əsərində bildirir ki, biz bəzi işlərin tam rasional şəkildə
pisliyini sübuta yetirə bilməsək, şəriət hökmlərini də qəbul edə
bilmərik. O deyir: “Əgər bütün işlərin yaxşı və ya pis olmasını
yalnız şəriət hökmləri və dinə əsaslandırsaq, bu vaxt məntiq
hökm edər ki, şəriətin özünün düzgünlüyü iddia edilməməlidir.
Misal üçün, əgər yalan danışmaq ağıl və zəka baxımından pis
sayılmasa və yalan danışmağın pisliyinin şəriət mənbəyindən
əldə edilməsini zəruri saysaq, bu vaxt Allah tərəfindən din
gətirmiş peyğəmbərin də sözlərini və şəriətini qəbul etməyimiz
zəruri olmayacaq. Çünki yalan danışmaq pis iş olmadığına
görə peyğəmbərin sözlərinin yalan olması ehtimalı