Page 159 - Islamic Studies 04

158) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci il, Üçüncü buraxılış (payız-qış /2023)

varlığın son məqsədi bir sıra maddi və dünyəvi mənafelərinə
zidd olarsa da, əbədi mənafelərini üstün tutmalısan. Çünki
həqiqi xeyir məhz bundadır və bunun əksinə olan işlər pis
işlərdir. Deməli, Allahın varlığının təsdiqindən əlavə məad
əqidəsi də əxlaq qanunlarının müəyyənləşməsi və sabitləşməsi
üçün zəruridir.”
Misbah Yəzdi bunu da əlavə edir ki, müstəqil insan zəkası bir

sıra ümumi əxlaq qanunlarını dərk edə bilsə də, onun
nümunələrini müəyyənləşdirməkdə acizdir. Məsələn, ağıl dərk
edir ki, ədalətli olmaq yaxşıdır, lakin bir çox xırda məsələlərdə
hansı rəftarın ədalətə uyğun olduğu qaranlıq qalır. Həmin
məsələlərdən biri də cəmiyyətdə kişi və qadın hüquqlarının
bərabərliyi məsələsidir. Biz bu qəbil məsələlərdə ədalətin
tətbiqində çətinlik çəkirik və onların həlli üçün dini qanunlara
1
müraciət etmək labüddür.
1. Sekulyar əxlaq humanist ideyalara əsaslanır, dini əxlaq isə
teoloji baxışlardan qaynaqlanır. Nəticədə sekulyar əxlaq
cəmiyyətdə insanların fərdi hüquqlarının keşiyində dayanır,
din məzmunlu əxlaq isə insanların yalnız Allah qarşısında
vəzifələrinin düzgün həyata keçirilməsini özünün əsas qayəsi
hesab edir. Bir sözlə, dini əxlaq insanların fərdi hüquqlarını
tam təyin edə bilmir.
Qətiyyətlə deməliyik ki, bu iradla çıxış edənlər İslam dininin
mahiyyətinə yetərincə varmamışlar. İlkin İslam dövrünü ötəri
nəzərdən keçirsək görərik ki, bu müqəddəs din insanların
bütün maddi və mənəvi ehtiyaclarını təmin etməyə çalışır,
cəmiyyətdə bütün insanların həm sosial, həm də fərdi
hüquqlarını bərpa etməyə səy göstərir. Quran ayələrini, bu
səmavi kitabın İlahi hökmlərini mütaliə edərkən , onun insan
hüquqlarına necə diqqət yetirdiyinə şahid oluruq. Burada

1. Misbah Yəzdi, “Düruse fəlsəfeye əxlaq”, s. 197-199