Page 164 - Islamic Studies 04

Dinə söykənən əxlaq/ (163

2. Bəyənilən təfəkkür:
a) Yaradılış haqqında (Aləmşünaslıq)
b) İnsan haqqında (İnsanşünaslıq)
v) Allahın sifətləri haqqında (Allahşünaslıq).

İdeoloji və məchullu təfəkkür
Digər tərəfdən, insan, hətta (məsələn, Quranda təfəkkür üçün
göstərilən) aləm, dəvə və səma haqqında düşündükdə də,
məchullarla üzləşir və bu məchulları məluma çevirmək üçün
təfəkkürdə yanlışlığa yol verməməyə çalışır. Allah-Taala
Qurani-Kərimdə Ali-İmran surəsinin 191-ci ayəsində buyurur:
"O kəslər ki, ... göylərin və yerin yaradılması haqqında
düşünər". Əlbəttə, bu ayədə göylərin və yerin yaradılması
haqqında təfəkkür edərək heyrət və imanla dolu: "Doğrudan
da, Allah göyü və ulduzları nə qəribə yaratmışdır?" nəticəsi
almır. Belə təfəkkür, yalnız imanlı şəxslərə aiddir. Elə şəxslər
var ki, səmaya baxdıqda, heç də qeyd etdiyimiz nəticəyə
yetişmirlər. Onlar heç ulduzları Allahın yaratdığı varlıq kimi
qəbul etmirlər . Yaxud yuxarıdakı iman yönlü sualdan sonra
1
düşünə bilərik ki, "Onda bəs Allahı kim yaradıb?"; "Görəsən,
bu Allahdan başqa Allah da varmı?"; "Əgər yoxdursa, bu
Allah var ola bilirsə, niyə başqa Allah var ola bilmir?" və s. bu
kimi suallar insanı məchullarla üz-üzə qoyur. Demək olar ki,
çox zaman iman müstəqil şəkildə məchulları məluma çevirə və
onlara cavab verə bilmir. Deməli, təfəkkür yalnız heyrət və

1. Materialist görüşünə görə aləm və aləmdəkilər Allah tərəfindən deyil,
maddələrin yerdəyişməsi və maddələrdəki dəyişikliklər nəticəsində
yaranmışdır. Lakin Aristotel, Farabi və İbn Sina kimi böyük alimlər isbat
etmişlər ki, hər şey Allahın iradəsi ilə yaranmışdır və materialist görüşü
əsassızdır.