Page 177 - Islamic Studies 04

176) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci il, Üçüncü buraxılış (payız-qış /2023)

qüvvələr sayəsində zehində yaranan biliklər, məlumatlar hafizə
qüvvəsinin vasitəsilə qorunub saxlanılır. Bu məlumatlar hüsuli
idrakın ardıcıllıq baxımından mərhələləridir və aşağıdakılardan
ibarətdir:
1. Hissi, 2. Xəyali, 3. Təxəyyüli, 4. Vəhmi, 5. Əqli

Hissi idrak

Dünyaya yeni gələn insanın məlumatları tədricən əmələ gəlir.
Yəni onun yuxarıda qeyd etdiyimiz əqli idrakı olmur. Məsələn,
körpə uşaqdan "Ana nədir?" soruşulsa, o öz anasını göstərəcək.
Yəni uşaq "analığı", yalnız hissi idrakın sayəsində qavrayır.
"Ana" dedikdə, yalnız öz anasını dərk edə bilir. Əqli idrakın
"mücərrədləşdirmə", yəni məfhum yaratma qabiliyyəti uşaqda
olmadığından,“ o, yalnız öz anasını dərk edə bilir. Bununla
yanaşı, dünyaya yenicə göz açmış körpə qısa zaman
müddətində, artıq nələrinsə yaxşı və pis olduğunu hiss edir.
Gözəl qoxular xoşuna gəlir, nələrdənsə qorxur, anasının
mehriban laylasına xumarlanır, dadlı şirin şeyləri xoşlayır,
kənardan bədəninə olan ağır təsirdən əziyyət çəkir. Bildiyimiz
kimi, bu idraklar, bu məlumatlar beş duyğu üzvlərinin
nəticəsidir:1. Görmə 2. Eşitmə 3. Dadbilmə 4. İybilmə 5.
Lamisə.
Beləliklə, hissi idrak beş duyğu üzvünün insanda yaratdığı
idrakdan ibarətdir. İnsanın idrakı birinci növbədə, həmin bu
hissi idraklar vasitəsilə inkişaf etməyə başlayaraq dərin əqli və
fəlsəfi mövzulara yetişir. Buna görə də hər kəs bu beş hissi
idrakdan birinə malik olmasa, həmin hissi idrakla bağlı başqa
idraklardan məhrum olur. Məsələn: anadangəlmə görmə
qabiliyyətinə malik olmayan bir şəxs, sonradan rəng haqqında
fizikanın kəşf etdiyini anlaya bilməz. O, necə anlasın ki,
rəngin görünməsi "cisimlər, yeddi rəngi özündə cəmləmiş ağ