Page 175 - Islamic Studies 04

174) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci il, Üçüncü buraxılış (payız-qış /2023)

yenə insanın özü alim və yenə də insanın özü bilikdir və bu
idrak, artıq hüsuli yox, hüzuri idrakdır. Çünki burada, obyekt
olaraq insanın özü məlum götürülmüşdür.
Hüzuri və hüsuli idrakların yuxarıdakı təriflərindən sonra
onlar arasında aşağıdakı fərqləri əldə etmiş oluruq:
1. Hüzuri idrak hüsuli idrakdan öndədir. Çünki hüsuli idrak
xarici aləm haqqında zehni məlumatdır və insan xarici aləmi

dərk etməzdən əvvəl öz varlığını hüzuri olaraq dərk edir.
2. Hüsuli idrak zehni, hüzuri idrak isə ruhi hazırlıq tələb edir.
3. Hüsuli idrak obyektin, yaxud məlumun surətinin alimin
varlığında, hüzuri idrak isə obyektin özünün alimin varlığında
hazır olmasından ibarətdir.
4. Hüsuli idrakda "obyekt # məlum" (yəni obyekt məluma
bərabər deyil), hüzuri idrakda isə "obyekt = məlum"
bərabərliyi ödənilir.
5. Hüsuli idrak vasitəli, hüzuri idrak isə vasitəsizdir.
6. Hüsuli idrak obyektin mahiyyətinə, hüzuri idrak isə onun
varlığına, özünə olan elmdir.
7. Hər hüsuli idrakın özü bir hüzuri idrakdır, çünki hüsuli
idrak sayəsində yaranan biliyin özü də insanın varlığında yer
alır və insan həmin biliyin özünü hüzuri idrakla dərk edir.
8. Hüzuri idrak şəxsi, yaxud fərdi, hüsuli idrak isə ümumidir.
9. Hər iki idrakda idrakın subyekti insandır.
Hüsuli idrakda idrakın obyekti ilə məlum (yaxud bilik)
fərqlənir, amma hüzuri idrakda idrakın obyekti ilə məlum
(bilik) eynidir. Başqa sözlə, hüsuli idrakla zehində əks
olunaraq dərk olunan xarici aləmdəki obyekt zehindəki məlum
(bilik) vasitəsi ilə, amma hüzuri idrakla dərk olunan obyekt isə
elə məlumun özü olub birbaşa dərk olunur.
10. Hüzuri idrak "fərdi", hüsuli isə "ümumi" dir. Yəni hüzuri
idrak sayəsində yaranan biliyin xarici aləmdəki nümunəsi
vahiddir və elə həmin dərk olunan obyektin özüdür, amma