Page 176 - Islamic Studies 04

Dinə söykənən əxlaq/ (175

hüsuli idrakın xarici aləmdəki nümunəsi vahiddən çoxdur.
Əlbəttə, bu haqda diqqətli bölgü aparmaq tələb olunur.
Məsələn, aşağıda gələcək hissi idrak hüsuli olsa da, onun da
xarici aləmdəki nümunəsi vahiddir. Hər halda, bu haqda
diqqətli olmaq tələb olunur və burada qeyd olunanlar hüzuri
idrakla, hüsuli idrakın fərqinin açıqlanması üçün qısa
məlumatlardır. İdrakların hər birinin tərifi ilə tanış olduqdan
sonra hansının hüzuri, hansının hüsuli olduğunu da
aydınlaşdırmaq daha dəqiq olar.

Hissi, xəyali, təxəyyül, vəhmi və əqli idrak
İnsana, digər canlılardan fərqli olaraq, Yaradan tərəfindən
onun yoluna işıq saçan bir nemət - təfəkkür verilib.
İndi isə görək digər canlılar düşünən varlıq olmamasına
1
baxmayaraq insanla hansı xüsusiyyətlərdə müştərəkdir,
hansında isə müştərək deyil?
Yuxarıdakı idraklar öz növbəsində İbn Sinanın nəzərincə (
“İşarat” əsərində dediklərinə əsasən), zehnin malik olduğu
"duyğu", "xəyal", "vahimə", "ağıl" və "hafizə" qüvvələri
sayəsində meydana gəlir. Qeyd edək ki, yuxarıda göstərilən

1. Qeyd edək ki, burada, heyvanın düşünən varlıq olmayaraq qeyd
olunması, insanın təfəkkürünü öyrənmək üçündür. Yəni heyvanı
düşünməyən varlıq kimi götürmək, onun məhz insan kimi düşünən varlıq
olmadığını vurğulamaq üçündür. Digər elmlərdə isə heyvan düşünən
varlıq kimi qəbul olunur. Məsələn, irfanda bütün məxluqatın öz həddində
şüurlu olduğu deyilir. Buna görə də burada heyvanın şüursuz, yaxud
düşünən varlıq olmaması deyildikdə, onun məhz insan kimi təfəkkür edə
bilmədiyi başa düşülür. Onu da qeyd edək ki, bunlar çox qısa
məlumatlardır və ola bilər ki, heyvan haqqında həqiqət tamamilə başqa
cür olsun. Bu deyilənlər, yalnız və yalnız təfəkkürü müəyyənləşdirmək
üçündür.