Page 172 - Islamic Studies 04

Dinə söykənən əxlaq/ (171

Xeyr, xeyr! Siz (əməllərinizin aqibətini) mütləq biləcəksiniz!
Xeyr, əgər (Qiyamət günü sizə nə ediləcəyini) tam yəqinliklə (
"elmül-yəqin" ilə ) bilsəydiniz (fani dünya malına
uymazdınız)!
Siz o Cəhənnəmi mütləq görəcəksiniz!
Bəli, siz onu mütləq öz gözünüzlə ( "elmül-yəqin" ilə)
görəcəksiniz!"
Göründüyü kimi, burada əvvəlcə sadə, sonra da təkidlə
bərabər gələn idrakdan söhbət gedir. Sonra isə "elmül-yəqin“
də, daha sonra isə "eynül-yəqin“ də olan idrak irəli sürülür.
Məlumdur ki, bunlar müxtəlif adlarla gəldiyinə görə müxtəlif
dərəcələri əhatə etməlidir. Bunların daha dəqiq mənası üçün
təfsirlərə müraciət etmək lazımdır. Amma biz, idrakın
bildiyimiz müxtəlif dərəcələrinə əsasən, ümumi şəkildə deyə
bilərik ki, ayədə əvvəlcə sadə idraka işarə edilmişdir. Sonra
idrakın yəqin şəklindəki formasına, daha sonra isə yəqindən də
üstün formasına, gözlə müşahidə ediləcək qədər yüksək
dərəcəsinə işarə olunmuşdur.
Alimlər idrakın bu növləri və hər birinin dərəcələri haqqında
geniş şəkildə izahlar vermişlər. Amma idrakın, bu növlərin hər
birini əhatə edən tərifini isə ümumi şəkildə aşağıdakı kimi
vermişlər:
1
İdrak - Obyektin özünün və ya əksinin insan varlığında hazır
olması ilə yaranan şüurlu aktiv prosesdir və bu prosesdə insan
varlığında yer alan obyekt, yaxud onun əksi, bilik adlanır.
İdrak, yəni hər hansı bir ünsürün başqa bir ünsür (insan,
yaxud heyvan) hüzurunda, zatında yer almasıdır. Bu yer alma
zamanı ikinci ünsürün məkanına çevrilən birinci ünsür (insan,

1. Burada, obyekt dedikdə, gerçək aləmdəki hər bir varlıq başa düşülür.
Məsələn: insan, xarici aləm, xarici aləmdəki qanunlar və s.