Page 139 - Islamic Studies 05

Dində ixlas (138

tərəfindən təqib edilib öldürülmüşdü, lakin başqaları da onunla
həmfikir olduğu üçün Allah-təala bu əməli ümumilikdə Səmud
qövmünə aid edərək buyurur:
“...Onu (dəvəni) tutub kəsdilər. Rəbbi də bu
günahlarına görə onların kökünü kəsib yerlə yeksan
etdi.”(«Şəms»-14).
İctimai işlərdə fikiri və əməli asılılıq əsas deyil, yetər ki,

qəlbən və ruhən razılıq olsun.000 Cəmiyyətin bir nümayəndəsi
olan icraçı cəmiyyətə arxalanır, buna görə də onun törətdikləri
cəmiyyətin hesabına keçərək, ictimai məzmun daşıyır.
İslam mədəniyyətində bu ortaqlıq üçün zaman və məkan,
uzaq-yaxınlıq şərt deyildir, yəni bu ictimai ortaqlıqda
gələcəkdəkilər keçmişdəkilərlə oxşar olacaqlar. Buna görə də
cəmiyyət ictimai rəqabətlər və ziddiyyətlərdə qarşılıqlı
əməllərin cəriməsini ödəyir. Nə üçün? Ona görə ki, əqidə və
məqsəddə onlarla ortaqdırlar. Əməllərinə qarşı razılıqlarını
izhar edirlər. Ümumiyyətlə, məhəbbət və nifrətdə şərikdirlər.
Bunu şərh etməklə ümumi ictimai əməllərdə tabelik fəlsəfəsi
aydın olur. Təsadüfi deyildir ki, ayə və rəvayətlərin çoxu
asılılığın fərdi əməllərdə yox, ictimai əməllərdə daha çox
özünü biruzə verməsini qeyd edir:
“Kim bir qövmün əməli ilə razı qalarsa....” və ya “Hər
hansı bir qövmün əməlindən razı qalan onlardan sayılır və s.”
Bu hədislərdə fərdin yox, cəmiyyətin hərəkəti müzakirə
olunur, çünki ictimai təsir fərdi təsirdən daha güclüdür.
Yuxarıda sözügedən asılılıq icraçı və həmrəy tərəflər
arasındakı mənəvi və mədəni bağlılığın ifadəsidir. Bu cəhətdən
fərdi hərəktlə ictimai hərəkət arasında heç bir fərq yoxdur.
Bunlar yalnız əhatə dairəsinə görə fərqlənirlər.
Şübhəsiz, hər hansı bir hərəkətə müsbət münasibət
bəsləyən onun icraçısının savab və əzabı ilə şərikdir.