Page 26 - Islamic Studies 05

25) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

hüquqşünasları bu iddiaları konkret dəlillərlə rədd etmiş və
əksini isbat edirlər. Hz.Peyğəmbərin uşaqlıq və gənclik
illərində Suriya tərəflərinə etdiyi qısamüddətli səyahətin,
gələcəkdə yaradacağı hüquq sisteminin əsaslarını öyrənməyə
kifayət etməməsi açıq-aşkardır, qaldı ki, o hələ oxumağı və
yazmağı belə bilmirdi. İslam hüququnu tədvin (yazıya
köçürmək) edən müctəhidlərin çoxu Roma hüququnun tətbiq

edilmədiyi bölgələrdə yaşayıblar. İslamın fəth edildiyi və
yayıldığı torpaqlarda yaşayan qeyri-müsəlmanlara hüquqi
muxtariyyət verildiyini, həmçinin, öz qanunları ilə məhkəmədə
mühakimə etmək və müdafiə olunmaq hüququ verilməsi
hamıya məlumdur. Bu vəziyyət fərqliliklərin və qarşılıqlı təsiri
aradan qaldırmaqdan başqa heç bir nəticə verməz. İslamın
müəyyən etdiyi ümumi hökmlərə, qayda və prinsiplərə zidd
olmamaq şərti ilə məhəlli adət və ənənələrin mənimsənilməsi
yolu ilə təsir etmə müzakirə obyekti olarsa da, bu nə Roma
hüququna məxsus deyil, nə də islam hüququnun orijinallıq
vəsfinə xələl gətirməz. Hüquqlar arasındakı bəzi bənzərliklərə
gəlincə isə, hüquq toplumdakı münasibətlərin bir qismini
nizamladığına, toplumların bəzi təməl ehtiyaclarının bir-birinə
bənzər olduğuna görə, bu sinonimliyin də məhz bundan irəli
gəldiyini söyləmək olar. Dünyada var olan bütün hüquq
sistemləri arasında bəzi oxşarlıqlar tapmaq mümkündür.
Sistemləri bir-birindən ayıran və orjinallaşdıran xüsusiyyət,
orada heç bir bənzərliyin olmamasında deyil, hüququn istinad
etdiyi, söykəndiyi fəlsəfə və prinsiplərdədir. Bununla əlaqədar
olaraq islam hüququnun bəzi spesifik xüsusiyyətlərini
aşağıdakı müddəalarla göstərə bilərik: a) İslam hüququ Quran
və Sünnəyə, bunlar da ilahi vəhylərə əsaslanır. Bunlardan
əlavə mənbələr (icma, qiyas, adət-ənənə və s.) də Quran və
Sünnə çərçivəsindən kənara çıxmır, yəni, onlara zidd deyil.
Belə olduğu halda islam hüququnun mənbələri Allah