Page 28 - Islamic Studies 05

27) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

öyrənirik, bu qaynaqların tərkibi dəyişmir və yenilənmir,
insanlar təkamül qanununa tabe olaraq dayanmadan dəyişib
inkişaf edir, yeni-yeni hüquqi situasiyalar meydana çıxır, 16
əsr əvvəl mövcud olan mədəni, ictimai və iqtisadi şərtlərə
uyğun hüquq qaydaları, bütün dövrlər daxilində insanların
ehtiyaclarını nə cür qarşılayır? Yerində və haqlı olaraq verilən
bu sualın cavabını iki bəndlə izah edək: 1. Quran və Sünnədə

ifadə edilən hüquq qaydalarının və hökmlərin həm sayı azdır,
həm də geniş olmaqla ümumi əsaslar haqqındadır: miras, ailə,
halal-haram kimi mövzularda hökmlər ayrıntılı-ətraflı şəkildə
müəyyən olunmuşdur. Dövlətin forması, müqavilə, mülkiyyət
və sair ictimai münasibətlərin həlli ilə bağlı seçim, məşvərət,
qarşılıqlı razılıq kimi müxtəlif üsullar müəyyən olunmuşdur.
Bunun əsasında yeni qaydaların qəbul olunmasına icazə
verilmişdir. 2. Sabit hökmlər qarşısında həm ayrı-ayrı fərdlər,
həm də ümumiyyətlə xalq (müsəlmanlar) çıxılmaz vəziyyətə
düşəndə, onlara riayət etmək mümkün olmadıqda — bu yalnız
müəyyən zaman çərçivəsində, yəni müvəqqəti ola bilər, bu
təqdirdə «qadağalar, məcburiyyətlər ortadan qaldırılır» prinsipi
əsas götürülür. Bir sözlə həyat necə tələb edirsə elə hərəkət
etmək imkanı verilmişdir. İslam hüququnu digər hüquq
sistemlərindən fərqləndirən xüsusiyyətləri aşağıdakı kimi
qruplaşdıra bilərik. I. Dini mənşəlidir. İslam hüququnun ilk və
son vacib xüsusiyyəti dini məşəli olması, yəni, təməl
müddəalarının Allah və Peyğəmbər tərəfindən müəyyən
edilməsidir. Hamıya məlum olduğu kimi, hüquq sisteminin ilk
qaynağı Quran, ikinci mənbə isə Sünnədir. Bu iki mənbədə
açıq-aydın bir hökm varsa, hüquqşünasın bu hökmü
dəyişdirmək və ya ortadan qaldırmaq kimi cəhdləri boşa
çıxacaq. Bu iki mənbələrdən ikincisi, yəni, Sünnə
Peyğəmbərin söz və davranışlarından ibarət olsa da, sözün
həqiqi mənasında o da ilahi iradəni özündə təcəlli etdirir.