Page 294 - Islamic Studies 05

293) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

varlığına ehtiyacı tələb etmir. Mənəviyyatda insanın qazandığı

yeganə şey “bir növ batini razılıqdır, əlbəttə bu, insanın
həyatının yalnızca bu dünya ilə məhdudlaşması, ya da şəxsin
öz nəzərinə əsasən dünyadan sonra həyatın varlığının olması

ilə uyğundur”.1
Əlbəttə, aydındır ki, dini mənəviyyat sekolar
mənəviyyatdan fərqlənir. Dini mənəviyyat insanı dünya həyatı

ilə məhdudlaşdırmır. Onun əsl həyatının başqa bir yerdə
olduğunu deyir və bütün sevincləri, qorxuları, ümidləri ilə
birlikdə onun bütün dünyasını həqiqi həyata çatmaq üçün

məhz bir keçid və körpü hesab edir. İslam nəzərindən içində
Allah olmayan mənəviyyatın mənası və əhəmiyyəti yoxdur.
Əsas etibarilə həyatın əsl mənbəyinə birləşmədən həqiqi

aramlıq, ümid hasil olmayacaq və insanı həyatın bu əsl
mənbəyinə birləşdirən şey dini mənəviyyatdır və mənəviyyat
insanın varlığına və həyatına məhz dinin kölgəsində məna

bəxş edir.

Dini və Sekulyar İrfan
Ümumi bir bölgüdə, irfanı iki – dini və sekulyar –

dəstəyə bölmək olar. Dini irfan yəni, ilahi dinlərdən alınmış,
qaynaqlanmış irfan. Bu elə bir irfandır ki, özünün son
hədəfinin nəinki yalnızca Allaha qovuşmaq və “Qürb” (Allaha

yaxınlıq) məqamına çatmaq olduğunu deyir, əksinə, inanır ki,
bu hədəfə qovuşmaq vasitələri də həmçinin dindən alınmalıdır
və dini maarifə uyğun olmalıdır, yaxud da ən azı dini

maariflərə zidd olmamalıdır.

1 “Moştaqi Və Məhcuri”, Mustafa Məlikiyan.