Page 300 - Islamic Studies 05

299) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

yeganə yol bilirdi. Hər bir qeyri-təcrübi sözü qeyri-elmi hesab

edirdi. Nəinki yalnızca ilahiyyat və metafizik məfhumlarına,
hətta əxlaqi məfhumlara da qeyri-elmi və nəticədə də mənasız
kimi baxırdı. Onların “doğru” və “yanlış”lığı haqqında fikiri

mənasız sayırdı. Ona görə ki, bir düşüncənin “mənalı”lığı və
ya “mənasız”lığının meyarını “verifikasiya” (təcrübə olunan: o
da hissi təcrübə cinsindən olmaq şərti ilə) hesab edirdi. Bir

sözün “doğru” və “yanlış”lığı onun “mənalı” olmasından sonra
məna daşıdığına görə, elə isə hər hansı bir şey mənalı olmasa,
əsas etbarilə onun doğru-yalan olması haqqında tədqiqata

növbə çatmayacaq.
Saentizm və rasionalizm hamıdan çox Qərbi bürüdü və
onları din və mənaviyyatdan uzaqlaşdırdı. Bir çox Şərq,

xüsusilə də İslam ölkələri böyük zərərlər gördü, əlbəttə onun
xidmətləri və yaxşı cəhətlərindən də məhrum idilər. Amma
təəssüflər olsun ki, bu ruhiyyənin Qərb alimləri arasında

yayılması və modern elmin, ağılın mərkəzliliyi və onun müasir
insanın bütün elmi və əməli sahələrinə hakim olması bəzi
müsəlman alimlərini də qorxu altında özünə tabe etdi. Belə ki,
onların din və dini təimlər barəsindəki təfsirləri qərblilərin

seantik təsirinə olduqca məruz qaldı. Misal olaraq, İqbal
Lahurinin və onun arxası ilə də doktor Şəriətinin
“xatəmiyyət”ə (peyğəmbərliyin sonu) verdikləri təfsir aşkar

şəkildə bu meylin təsiri altındadır. Bu şəxslər müasir insanın
əqli yetkinliyini və inkişafını peyğəmbərliyin və peyğəmbərlər
(ə) silsiləsinin kəsilməsinin əsas səbəbi hesab edirlər. Onlar

iddia edirlər ki, xatəmiyyət dövründə bəşəriyyət ağıla və
müasir elmə söykənməklə, elmi metoddan (induksiya və