Page 80 - Islamic Studies 05

79) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

dir. Hegelin bu təfəkkürü 19-cu əsrdə «Sol hegelçilər»in
meydana gəlməsinə səbəb oldu. Onların lideri Karl Marks1 idi.
Marks, Hegelin idealizmini darmadağın edərək radikal bir
materializmin bünövrəsini qurdu. Qeyd etmək lazımdır ki,
Hegelçiliyin materialistcəsinə təhlil olunmasında, Marks,
bilavasitə alman ateisti Lüdviq Feyerbaxın2 müstəsna tə’siri
altında olmuşdur. Marks Hegelin «inkarı inkar qanunundan»

daha kəskin və ateist nəticələr çıxarmışdı. O, bu qanunu
ümumiləşdirərək dialektika və tarixi materializmin əsasını
qoydu. Dialektika və tarixi materializmə görə iqtisadi amillər
hər hansı bir cəmiyyətdə onu inkar edən əkslik rolunu oynayır.
Bu əksliyin həmin cəmiyyəti inkar etməsindən yeni bir
cəmiyyət meydana gəlir. Marks bu qanuna əsasən, inkişaf
etmiş bütün kapitalist cəmiyyətlərinin sosializmə keçəcəyini
düşünürdü. Biz Marksizmin nə qədər gülünc bir nəzəriyyə
olduğunu «Sosializm, Kapitalizm və İslam iqtisadiyyatı»
kitabında bəyan edəcəyik.
Kantdan başlayaraq Almaniyada idealizmin formalaşdığı bir
dövrdə Fransa filosofları «təcrübəyə doğru geriyə» şüarını irəli
sürdülər. Bu, yaranmaqda olan yeni bir təfəkkürün,
«Pozitevizm fəlsəfəsi»nin şüarı idi. Pozitevizm fəlsəfə və
metafizikaya qarşı daha «qəddar» mövqe tutmuşdu. Bu
məktəbə görə, ümumi əqli məsələlərdən bəhs edən fəlsəfə və
metafizika adlı heç bir şey yoxdur. Pozitevizmin banisi Ogüst
Kont3 sayılır. İngiltərədə isə bu fikri inkişaf etdirən və vüs’ət

1Karl Marks – 1818-1883-də yaşamış, məşhur materialist filosof, tarixi materializm-
marksizmin banisi. İnqilabi fikirlərində proletar fəhlə sinifinin müdafiəsi mövqeyindən
çıxış etmişdir. Ən məşhur əsəri siyasi-iqtisadla bağlı olan «Kapital» kitabıdır.
2Lüdviq Feyerbax – 1804-1872-də yaşamış alman mənşəli materialist və ateist filosof .
Hegel fəlsəfəsinin materializmə yönəldilməsində əvəzsiz rolu olmuşdur. Ateist
baxışlarına görə 1830-cu ildə Erlangen universitetindən qovulmuşdur.
3Ogüst Kont –1798-1857-də yaşamış fransız filosofu. Məşhur fransız sosialisti,
inqilabçı Sen-Simonun(1760-1825) katibi olmuşdur.