Page 83 - Islamic Studies 05

Fəlsəfə elminə qısa bir baxış (82

b) Riyaziyyat; orta təbəqəli fəlsəfə. Bu fəlsəfə isə əşyaya
hakim olan riyazi qanunlardan bəhs edir. Cəbr, Həndəsə və
Musiqi1 elmləri bu hissənin əsas bölümləridir. Cəbr ədədlərə,
Həndəsə xətlərə, Musiqi isə səs və notlara hakim olan riyazi
qanunları təsdiq edir. Bu elmlərin əsas və ortaq olmaq şərti ilə
iki xüsusiyyəti var. Əvvəla, burada qanunların şamil olduğu
mövzular yalnız xarici aləmdə müəyyən maddi predmetə

bağlanır. Zehni təsəvvürdə isə onları müəyyən maddi predmetə
bağlamaq zəruri deyil; məsələn: 3, 5, 10 rəqəmləri xarici
aləmdə, yalnız maddi predmetlərin (ağac, ev, daş və s.)
əsasında özlərini göstərirlər. Zehni təsəvvürdə isə bu zərurət
aradan gedir. İkinci xüsusiyyət isə bu elmlərdə qanunların
riyazi və dəyişməz olmasıdır.
v) Təbii və fiziki elmlər; aşağı təbəqəli fəlsəfə. Bu hissəyə
aid olan fəlsəfə əşyanın təbii və fiziki fəlsəfələrini araşdırır.
Fizika, kimya, fiziologiya, biologiya və s. kimi elmlər buraya
daxildir.
2.Əməli fəlsəfə, yaxud əxlaq və hüquq fəlsəfəsi; bu fəlsəfə
insanın əməl və hərəkətləri haqda söhbət açır, rəftarının yaxşı
və ya pis olduğunu açıqlayır. Bu növə Əxlaq, Ailə hüquqları,
Hüquq və Siyasət daxildir.
Müsəlman alimləri fəlsəfənin növləri arasında nəzəri
fəlsəfənin birinci hissəsinə, yə’ni «İlahiyyat»a tədricən daha
çox üstünlük verməyə başladılar. İslam filosofları bu elmlə
daha ətraflı maraqlanır, nəzəriyyələr irəli sürürdülər. Beləliklə,
əvvəllər ümumi ad olaraq bütün əqli elmləri şamil edən fəlsəfə
müsəlmanlar arasında «İlahiyyat» kimi qəbul olundu.

1 Musiqi ə l ə h ə q dim zamanlardan filosofların diqq t ə m ə rk ə zind ə olmuşdur . ə S sl ə rin
hormonik rəqsləri müasir fizikada da öz əksini tapmışdır. Pifaqorçular öz fəlsəfi
tə’limlərində musiqiyə geniş yer vermişlər. Deyilənlərə görə «ikinci müəllim» ləqəbi ilə
tanınmış məşhur filosof Əbu Nəsr Fərabi(870-950) musiqini fövqəl’adə şəkildə
mənimsəmiş, musiqi vasitəsilə qarşı tərəfin psixoloji durumunu duymağı və ona
istənilən psixoloji vəziyyəti aşılamağı bacarmışdır.