Page 82 - Islamic Studies 05

81) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

Müsəlmanların fəlsəfİ baxışları
İslam dininin zühur etdiyi gündən müsəlmanlar arasında
fəlsəfi fikirlər mövcud olmuşdur. Belə ki, «Qur’ani-Kərim» öz
İlahi də’vətində insanları əqli nəticələr vasitəsilə metafizikaya,
Allaha, mələklərə və Axirət gününə inam bəsləməyə
səsləyirdi. Lakin fəlsəfə müsəlmanlar arasında xüsusi bir elm
şəklində VIII əsrdən e’tibarən geniş yayılmağa başladı. Bu bir
tərəfdən müsəlmanların sıralarında ilahiyyat məsələləri ilə
bağlı ciddi ixtilafların baş qaldırdığı, digər tərəfdən isə Abbasi
xəlifələrinin yunan, hind və iran fəlsəfə kitablarını ərəb dilinə
tərcümə etdirib, geniş yaydıqları zamana təsadüf edir. Hələ
ilkin mərhələlərdən başlayaraq, İslam alimləri bütün əqli
elmləri fəlsəfə kimi tanıyırdılar. Onlar tarix, ədəbiyyat,
dilçilik, təfsir, hədis, üsul və fiqh kimi nəqli elmləri çıxmaq
şərti ilə ilahiyyat, cəbr, həndəsə, astronomiya və musiqi kimi
bütün əqli elmləri fəlsəfənin tərkib hissəsi hesab etmişlər.
Bu baxımdan, fəlsəfə ümumi bir elm olduğundan onun üçün
xüsusi bir tə’rif və mövzu göstərilməmişdir. Bu mərhələdə
İslam mütəfəkkirləri fəlsəfəni aşağıdakı hissələrə bölmüşlər:
1.Nəzəri fəlsəfə; Bu növ fəlsəfə əşyanın olduğu kimi
tədqiqinə varır, onun malik olduğu kəmiyyət və keyfiyyətləri
araşdırır. Nəzəri fəlsəfə də öz növbəsində üç hissədən
ibarətdir:
a) İlahiyyat; ali təbəqəli fəlsəfə. Bu fəlsəfənin mövzusu
ümumi şəkildə varlıqdır. Başqa sözlə desək, bu fəlsəfə var olan
hər bir şeyin kim və ya nə olduğundan asılı olmayaraq,
ümumilikdən söhbət açır. Demək, bizim düşündüyümüzün
əksinə olaraq «İlahiyyat» fəlsəfəsi, təkcə «Allahın»
varlığından danışmır. Lakin «Allah» məfhumu bu elmin ən ali
mövzusu olduğu üçün «İlahiyyat» adı ilə tanınmışdır.