Page 69 - Islamic Studies 02

Təsdiq sahəsində əxlaqın dinə ehtiyacı ./ (67

ilhama yaxın olduğunu söyləmək olar. Onun ali forması, qeyd
etdiyimiz kimi, öncə peyğəmbərlərdə (s), sonra imamlarda (ə),
1
daha sonra isə ariflərdə olur.
Təfəkkür haqqında müəyyən bir anlayış əldə etdikdən sonra
idrak prosesinin də baş verməsi haqda məlumat verməyi zəruri
hesab edirik.

İdrak və biliklər sistemi
"Varlıq" məfhumu zehni baxımdan hər şeydən aşkar, həqiqəti
isə nəhayətsiz dərəcədə gizlidir. Bu, özünü filosofların varlıq
haqqında tədqiqatlarında da dolğun ifadə edir.
"İdrak" məfhumu da varlıq kimi aşkardır. İdrak, yaxud elm
cəhalət müqabilində duran, aydın başa düşülən, amma həqiqəti
isə, alimlərin nəzərincə, hələ də insana tam şəkildə məlum
olmayan çox böyük sirlərdəndir. Allah-Taala Quranda "ət-
Təkasur" surəsinin 3-7-ci ayələrində idrakın, elmin müxtəlif
növ və dərəcələrinə işarə edərək buyurur:
"Xeyr! Siz (əməllərinizin aqibətini) mütləq biləcəksiniz!
Xeyr, xeyr! Siz (əməllərinizin aqibətini) mütləq biləcəksiniz!
Xeyr, əgər (Qiyamət günü sizə nə ediləcəyini) tam yəqinliklə (
"elmül-yəqin" ilə ) bilsəydiniz (fani dünya malına
uymazdınız)!
Siz o Cəhənnəmi mütləq görəcəksiniz!
Bəli, siz onu mütləq öz gözünüzlə ( "elmül-yəqin" ilə)
görəcəksiniz!"
Göründüyü kimi, burada əvvəlcə sadə, sonra da təkidlə
bərabər gələn idrakdan söhbət gedir. Sonra isə "elmül-yəqin“
də, daha sonra isə "eynül-yəqin“ də olan idrak irəli sürülür.
Məlumdur ki, bunlar müxtəlif adlarla gəldiyinə görə müxtəlif

1. Rauf İmranoğlu, “Məntiq” (2011-ci il), s. 33-43