Page 72 - Islamic Studies 02

70) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci. İl, İkinci. Buraxılış (Bahar-Yay/2022)

inikası isə bilikdir. Məsələn: Amazon meşəsində bu vaxtadək
bizə məlum olmayan bir canlı haqqında ya eşitmək, ya da onu
görməklə aydın, ya da qaranlıq bir təsəvvür əldə edirik. Amma
bu canlını tam olaraq tanımaq bizim üçün qeyri-mümkündür.
Bunun üçün aşağıda qeyd edəcəyimiz "hüzuri" (fitri) idrak
lazımdır ki, canlı haqqında bütün məlumatlar bizə məlum
olsun. Burada, canlı məlumdur, biz alim, canlı haqqında qiyabi

təsəvvür isə bilikdir.
Hüzuri idrak-obyektin özünün insan varlığında hazır
olmasından ibarətdir.
Məsələn, bizim özümüzü dərk etməyimiz kimi, yaxud
özümüzə olan elmimiz kimi; hər kəs öz varlığını bütün varlığı
ilə dərk edir. Hər kəsin şəxsiyyəti onun təsəvvüründə deyil,
onun hüzurunda bütün varlığı ilə hazırdır və insan onu
qavrayır, duyur. Burada, obyekt, yaxud insanın özü məlum,
yenə insanın özü alim və yenə də insanın özü bilikdir və bu
idrak, artıq hüsuli yox, hüzuri idrakdır. Çünki burada, obyekt
olaraq insanın özü məlum götürülmüşdür.
Hüzuri və hüsuli idrakların yuxarıdakı təriflərindən sonra
onlar arasında aşağıdakı fərqləri əldə etmiş oluruq:
1. Hüzuri idrak hüsuli idrakdan öndədir. Çünki hüsuli idrak
xarici aləm haqqında zehni məlumatdır və insan xarici aləmi
dərk etməzdən əvvəl öz varlığını hüzuri olaraq dərk edir.
2. Hüsuli idrak zehni, hüzuri idrak isə ruhi hazırlıq tələb edir.
3. Hüsuli idrak obyektin, yaxud məlumun surətinin alimin
varlığında, hüzuri idrak isə obyektin özünün alimin varlığında
hazır olmasından ibarətdir.
4. Hüsuli idrakda "obyekt # məlum" (yəni obyekt məluma
bərabər deyil), hüzuri idrakda isə "obyekt = məlum"
bərabərliyi ödənilir.
5. Hüsuli idrak vasitəli, hüzuri idrak isə vasitəsizdir.