Page 71 - Islamic Studies 02

Təsdiq sahəsində əxlaqın dinə ehtiyacı ./ (69

İdrak prosesi zamanı dərk edən - "alim", dərk olunan "bilik"
(yaxud elm, məlumat) adlanır. Aşağıda adı çəkilən hər idrak,
bu tərifin nümunəsi olacaq.

İdrakın növləri və biliklər sistemi
İdrak prosesi zamanı yaranan biliklər bir neçə cəhətdən
növlərə bölünür:
- Ya hüsuli (təcrübi), ya da hüzuridir (fitridir).
- Ya hissi, ya xəyali, ya təxəyyül, ya vəhmi, ya da əqlidir.
- Ya təsəvvür, ya da təsdiqdir.
- Ya zəruri, ya da nəzəridir.
İnsanın bir şeyi dərk etməsi "idrak" prosesi, bu idrak prosesi
zamanı dərk edən - "alim" (idrakın "subyekt"i), dərk olunan -
"məlum, bilik" (idrakın "obyekt" i) adlanır.

1
Hüsuli (təcrübi) və hüzuri (fitri) idrak
Obyektin "öz"ü və onun zehindəki inikası baxımından idrak
iki yerə bölünür:
1. Hüsuli idrak,
2. Hüzuri idrak.
Hüsuli idrak - obyektin insan zehnindəki inikasından ibarətdir.
Yəni obyekt müstəqil olaraq xarici aləmdə mövcuddur və
onunla insan arasında fasilə olmasına baxmayaraq, beyində
əks olunmaqla insanda onun haqqında müəyyən bilgi
formalaşır. Bu bilgi "hüsuli" (təcrübi) idrak adlanır. Adından
məlum olduğu kimi, hüsuli idrak obyekt barəsində hasil olan,
kəsb edilən məlumatdır. Burada, xaricdə müstəqil olan obyekt
məlum, insan alim və həmin məlumun insan beynindəki

1. İdrakın bu iki növü ilk dəfə İbn Sina tərəfindən kəşf edilmişdir. Şeyx
İşraq isə bu iki növü elmi dəlillə isbat etmişdir.