Page 169 - Islamic Studies 04

168) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci il, Üçüncü buraxılış (payız-qış /2023)

mümkün deyil. Yəni məchulun hansı elmlə və hansı sahə ilə
bağlı olduğu aydınlaşdırılmalıdır.
Üçüncü mərhələ: hərəkət.
Yəni zehnin məsələni həll etməkdən ötrü münasib məlumatlar
seçmək üçün ana məlumatlar məkanına daxil olması. Hər bir
sahə ilə bağlı məlumatlar beyində qrup şəklində
toplandığından, zehin müvafiq qrupa daxil olmalıdır.

Dördüncü mərhələ: axtarış.
Bu mərhələ zehnin ən çətin keçdiyi mərhələdir. Çünki
məchul üçün hər məlumatı seçmək olmaz. Saysız zehni
məlumatlar arasından münasib məlumat seçilməlidir.
Məchulla, onu həll etmək üçün seçilən məlumatlar arasında
uyğunluq olmalıdır. Bu uyğunluğu düzgün seçməmək,
nəticənin yanlış olmasına səbəb olur. Bəzən zehin bu
mərhələdə saatlar və günlər keçirir. Bəzən də bunu bir anda
başa vurur. Bu da məchulun növündən, zehnin gücündən və s.
amillərdən asılı olur.
Beşinci mərhələ: qruplaşdırma.
Zehnin məlumatlar məkanından xaric olaraq, həmin
məlumatları qruplaşdırıb nəticəyə çatması. Misal: "Aləm
əzəlidir, yoxsa sonra yaranıb?" Bu məchul yuxarıda dediyimiz
dörd təfəkkür formasından dördüncüsü ilə bağlıdır. Yəni
təfəkkürün "əqli nəticə" formasıdır. Bu suala uyğun olaraq,
zehnin yuxarıdakı beş mərhələli hərəkətinə baxaq: Birinci
mərhələdə bu sual bizim üçün məchuldursa, onu məluma
çevirmək istəyəcəyik. Bundan sonra ikinci mərhələdə bu
sualın hansı elmə aid olduğunu aydınlaşdırırıq və əqli elmlərlə
bağlı olduğunu görürük. Üçüncü mərhələdə sualımız əqli sual
olduğundan, aydındır ki, zehnimizdə əqli elmlərlə bağlı
məlumatlar ön plana keçir və zehin bu məlumatlar məkanına
daxil olur. Dördüncü mərhələdə zehnimiz bu sualı
cavablandırmaq üçün daxil olduğu məlumatlar arasında