Page 171 - Islamic Studies 04

170) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, İkinci il, Üçüncü buraxılış (payız-qış /2023)

a) Peyğəmbərlər (s) və imamlar (ə). Çünki onlar İlahi
1
ilhama, vəhy idrakına, "lədunni elm”ə malikdirlər.
b) Ariflər. Onlar Allah dostları; bütün şirk növlərindən uzaq
olan şəxslər; tövhidin ən ali məqamına yetişənlərdir. Ariflər,
bəzi həqiqətləri “hüzuri idrak'' ilə dərk edirlər, yəni
həqiqətlərin özünü dərk edirlər; haqqında danışdığımız beş
mərhələ mövzusu isə "hüsuli" idraklar qrupuna aiddir.

" Hüsuli " idraka malik olanlar isə alim adlanırlar.
c) Güclü, qeyri-adi əqli qüvvəyə malik olan insanlar. Belə
insanlar üçüncü və dördüncü mərhələyə ehtiyac duymurlar. Bu
cür təfəkkür bəzən hər insanda baş verir və bunun, bir növ,
ilhama yaxın olduğunu söyləmək olar. Onun ali forması, qeyd
etdiyimiz kimi, öncə peyğəmbərlərdə (s), sonra imamlarda (ə),
2
daha sonra isə ariflərdə olur.
Təfəkkür haqqında müəyyən bir anlayış əldə etdikdən sonra
idrak prosesinin də baş verməsi haqda məlumat verməyi zəruri
hesab edirik.

İdrak və biliklər sistemi
"Varlıq" məfhumu zehni baxımdan hər şeydən aşkar, həqiqəti
isə nəhayətsiz dərəcədə gizlidir. Bu, özünü filosofların varlıq
haqqında tədqiqatlarında da dolğun ifadə edir.
"İdrak" məfhumu da varlıq kimi aşkardır. İdrak, yaxud elm
cəhalət müqabilində duran, aydın başa düşülən, amma həqiqəti
isə, alimlərin nəzərincə, hələ də insana tam şəkildə məlum
olmayan çox böyük sirlərdəndir. Allah-Taala Quranda "ət-
Təkasur" surəsinin 3-7-ci ayələrində idrakın, elmin müxtəlif
növ və dərəcələrinə işarə edərək buyurur:
"Xeyr! Siz (əməllərinizin aqibətini) mütləq biləcəksiniz!

1. Lədunni - Allah tərəfindən vasitəsiz olaraq verilən elm
2. Rauf İmranoğlu, “Məntiq” (2011-ci il), s. 33-43