Page 274 - Islamic Studies 05

273) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

Amma ərəblərdə islamdan qabaq irs məsələsi bu üç
yolun birindən ibarət idi:
1. Nəsəb. Onların nəzərində nəsəbdən məqsəd
ancaq oğlanlar və kişilər idilər, uşaqlar və qadınlar isə
irsdən məhrum idilər.
2. Təbna. Yəni ailədən qovulmuş övladdır ki, başqa
bir ailə onu özünə nisbət verərərk oğulluğa götürülmüş

hesab edirdi. Belə surətdə bu oğulluq atalıq arasında
yaranan rabitə ilə irs meydana gəlirdi.
3. Əhd peyman. Yəni iki nəfər birlikdə əhd
edirdilər, nə qədər ki, diridirlər bir-birini müdafiə etsinlər və
öləndən sonra bir birindən irs aparsınlar.
4. İslam dini təbii və fitri irs qanununu, ona qarışmış
xurafatdan təmizləyərək, bir tərəfdən uşaqlar və qocalar
arasında qoyulmuş zalimanə ayrıseçkiliyi aradan apardı.
İrsin sərçeşməsini üç şeydə xülasə etdi. O vaxta kimi bu
şəkildə olmamışdı:
4. Nəsəb – onun geniş mənası, yəni doğulmaq
vasitəsilə iki nəfərin müxtəlif səthlərdə, fərqi yoxdur kişi və
qadın, ya uşaq və qoca arasındakı rabitədən ibarətdir.
5. Səbəb – yəni evlənmək vasitəsilə fərdlərin
arasında yaranan rabitəyə deyilir.
6. Vilai – qohumluqdan nəsəb və səbəbdən başqa
yollarla iki nəfər arasında yaranan rabitədir. Vilai itq – yəni
bir şəxs öz qulunu azad eləyə və o qulun öləndən sonra heç
bir qohumu özündən sonra yadigar qalmayib. Bu surətdə
onun malı onu azad edən şəxsə çatacaqdır. Qulları azad
etmək üçün bu bir növ mükafatdır. Vilai zinan cərirə - o
xüsusi bir peyman (saziş) olub, iki nəfərin istəyi və iradəsi
ilə bağlanir. İki tərəf bir-birini müxtəlif hallarda müdafiə
edəcəyinə söz vermişdilər, öləndən sonra (heç bir nəsəbi və
səbəbi olmayan surətdə) bir-birindən irs aparsınlar. Digəri,